رفتار مهرآميز پيامبر با زنان خود تا بدان حد است که در منابع آمده است: وقتي انجشه؛ ساربان، هنگام بازگشت کاروان به مدينه، شترهاي حامل زنان را با شتاب به جلو مي‌راند، آن حضرت خود را به ساربان رساند و فرمود: «اي انجشه! در حرکت‌دادن اين شيشه‌هاي شکننده احتياط را رعايت کن!»

پيامبر گرامي اسلام صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: «جبرئيل همواره درباره زنان به من سفارش مي‌کرد تا جايي‌که گمان مي‌کردم، براي شوهران اُف‌گفتن به زنان جايز نيست. در برخورد با آنان از خدا بترسيد، چه اينان با پيمان‌هاي الهي بر شما حلال شده‌اند و به شکل امانت‌هاي خدا در خانه‌هايتان به سر مي‌برند. آن‌ها به خاطر اين‌که همسر، مادران فرزندان، شريک زندگاني و وسيله کاميابي‌تان هستند، به گردن‌تان حقي دارند. نسبت به آنان دلگرم و بامحبت باشيد و دل‌هايشان را با محبت به دست آوريد تا با شما زندگي کنند. آن‌ها را دشمن نداريد و شکنجه نکنيد و آن‌چه را که به عنوان مهريه به آن‌ها داده‌ايد، به زور نگيريد.» ازدواج، سنت رسول خداست (کليني، محمد بن يعقوب، الکافي، ج5، ص496.) و رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم اسوه و الگويي نمونه (سوره احزاب، آيه22.) براي تمام اعصار و افراد بشر. ازاين‌روست که ملاک‌هاي يک زندگي سالم و اسلامي و الهي را بايد از ايشان آموخت. 

 آموزه‌هاي رسول گرامي اسلام در زندگي خانوادگي.

الف- مهرباني و محبت 1. عاشقانه برخوردکردن 1.1. برخورد مناسب همسرداري، اصلي دوطرفه است؛ زن و شوهر هر دو بايد درست رفتار کنند و جايگاه خود را بشناسند. احترام و خوش‌رفتاري، حق‌شناسي، محبت و وفاداري در حق همسر و شريک‌بودن در غم‌ها و مشکلات او، از نشانه‌هاي همسرداري نيکو است.

چنان‌چه ختم‌الرسل صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مي‌فرمايند: «آگاه باشيد، بهترين شما کسي است که نسبت به همسرانش بهتر باشد و من بهترين شما نسبت به همسرانم هستم.» (سنن النبي، ص 150.) ايشان، خود نمونه اعلاي اين نوع برخورد بودند و در روايت آمده است که حتي به سايرين نيز مي‌فرمودند: «يکديگر را به رفتار نيک با زنان سفارش کنيد.» (محدث نوري، مستدرک الوسايل، ج14، ص253، ح16628.) از منظر رسول گرامي اسلام حضور مرد در خانه تا بدان‌جا اهميت دارد که فرموده‌اند: «نشستن مرد پيش زن و فرزندنش، نزد خداوند محبوب‌تر است از اعتکاف در اين مسجد من.» (وسائل الشيعه، ج۱۵، ص۱۷۵.) رسول رحمت، آن‌چه مرد بايد در خانه انجام دهد را در سه نکته خلاصه مي‌کنند؛ سه نکته‌اي که حتي اگر در سرشت و طبيعت او نيست هم بايد آن را به دست آورد: «خوش‌رفتارى، گشاده دستى به اندازه و غيرتى همراه با خويشتن‌دارى.» (مستدرک الوسايل، ج 14، ص 253.) حضرت، اين خوش‌رفتاري را در روايت ديگري چنين توضيح مي‌دهند: «جبرئيل همواره درباره زنان به من سفارش مي‌کرد تا جايي‌که گمان مي‌کردم، براي شوهران اُف‌گفتن به زنان جايز نيست. در برخورد با آنان از خدا بترسيد، چه اينان با پيمان‌هاي الهي بر شما حلال شده‌اند و به شکل امانت‌هاي خدا در خانه‌هايتان به سر مي‌برند. آن‌ها به خاطر اين‌که همسر، مادران فرزندان، شريک زندگاني و وسيله کاميابي‌تان هستند، به گردن‌تان حقي دارند. نسبت به آنان دلگرم و بامحبت باشيد و دل‌هايشان را با محبت به دست آوريد تا با شما زندگي کنند. آن‌ها را دشمن نداريد و شکنجه نکنيد و آن‌چه را که به عنوان مهريه به آن‌ها داده‌ايد، به زور نگيريد.» (مستدرک الوسايل، ج2، ص551.) و در مورد خويشتن‌داري و مقابله با خشم مي‌فرمايند: «دوست ندارم مردي را ببينم که رگ‌هاي گردن خود را از خشم نسبت به همسرش متورم کرده است و با زنش مي‌جنگد.» (ابن سعد، ج8، ص204.) رفتار مهرآميز پيامبر با زنان خود تا بدان حد است که در منابع اهل سنت آمده است: وقتي انجشه؛ ساربان، هنگام بازگشت کاروان به مدينه، شترهاي حامل زنان را با شتاب به جلو مي‌راند، آن حضرت خود را به ساربان رساند و فرمود: «اي انجشه! در حرکت‌دادن اين شيشه‌هاي شکننده احتياط را رعايت کن!» (طبقات الکبرى، ج8، ص 420.) اما تمام تأکيدات پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم براي مردان نيست، که زنان نيز به قدر مردان به رفتار نيک سفارش شده‌اند: «هر زني که شوهر خود را بيازارد، خداوند هيچ انفاق و عوض و کار نيکي را نمي‌پذيرد تا او را راضي کند، حتي اگر روزها روزه بگيرد و شب‌ها به عبادت بگذراند و…؛ چنين زني اولين کسي است که وارد آتش خواهد شد و همچنين است اگر مرد به زنش ستم روا دارد.» (وسايل الشيعه، ج20، ص211.) و بر همين پايه است که جهاد زن را نيک همسرداري‌کردن دانسته‌اند. (کليني، کافي، ج5، ص9) در ديدگاه پيامبر اسلام صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم، زن و مرد بايد همراه و هم‌قدم هم باشند و هواي يکديگر را داشته باشند. اين همراهي تا بدان حد اهميت دارد که در تأکيد بدان مي‌فرمايند: «زني که شوهر خود را بر انجام کارهايي وادار کند که او توانايي انجام‌دادن آن‌ها را ندارد، هيچ‌يک از کارهاي نيک او پذيرفته نخواهد شد.» (مکارم الأخلاق، ص ۲۱۵.)

1.2. امنيت روحي و حمايت عاطفي زنان بيش از مردان نيازمند حمايت‌هاي عاطفي و امنيت رواني هستند. اين نکته ريز ولي مهم، از منظر رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم دور نمانده بود؛ تا بدان‌جا که حتي به دوران زنانه همسرانشان نيز توجه نشان مي‌دادند و ايشان را از مهر خود محروم نمي‌کردند. ميمونه همسر پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مي‌گويد: همانا پيامبر هرگاه که من حائض بودم مرا امر مي‌فرمود که جامه‏اى به صورت لنگ‏ برخود بندم و با او در يک بستر بخوابم. (من لا يحضره، ج‏1، ص99.) ايشان با وجود تمام وظايف و مسئوليت‌هاي ذاتي پيامبري، از توجه به همسرانشان غافل نبودند؛ به‌طوري‌که هر روز هنگامي که نماز صبح را مي‌خواندند، وارد حجره تک‌تک همسران خود شده و از آنان احوال‌پرسي مي‌کردند. (مجمع البيان، شيخ طبرسي، ج۱۰، ص ۱۴۹.) و حتي تلاش مي‌کردند تا در سفرها نيز بنابر قرعه، همسرانشان را با خود همراه کنند. (بحارالانوار، ج۲۵، ص۳۱۰.) توجه پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بر ظرايف برخورد با همسر تا بدان حد بود که حتي از دلخوري و گمان بد در ايشان نيز پرهيز داشتند. در اين رابطه نقل شده است زماني که ايشان، به دستور خداوند مأمور شدند تا چهل روز از خديجه فاصله بگيرند، براي تأمين امنيت خاطر همسرشان، عمار بن ياسر را به سوي خديجه فرستاده و فرمودند: «به خديجه بگو: اي خديجه! گمان مبر که دوري من از تو با هدف دورشدن از تو يا از روي خشم و غضب به تو بوده است؛ بلکه به دستور خداوند چنين بوده است تا فرمانش برپا شود. در اين دوري جز خير را گمان مبر. …بدان که من در خانه فاطمه بنت اسد هستم.» (بحار الانوار، ج۱۶، ص۷۸.) و البته مسلم است که زنان نيز بايد برخوردي چنين با همسرانشان داشته باشند؛ چنان‌چه در ادامه اين نقل آمده است، خديجه سلام‌الله‌عليها در اين مدت از فراق پيامبر دچار حزن و اندوه شديد بودند.

1.3. شادابي و نشاط شادي و شادماني لازمه زندگي خانوادگي است و رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم «شادترين خوش‌روترين مردم با همسرانشان بودند.» (محمد غزالي، احياء العلوم، ج۳، ص‌۲۷۴.) تا بدان‌جا که گفته شده است: «پيامبر با همسران خود، شوخي و مزاح مي‌کرد.» (بحارالانوار، ج۱۶، ص۹۸.) نشاط و شادابي، و روحيه‌اي پيامبرگون، سختي‌هاي زندگي را آسان کرده و کدورت‌ها را از بين خواهد برد. اين اصل مهمي در زندگي است که رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم چگونگي آن را به خوبي نشان دادند. 2. عاشقانه صحبت‌کردن عشق به همسر گرمابخش و انرژي‌زا و اميدآفرين است و اگر اين عشق به زبان بيايد، تمام قلب و روح طرف مقابل، خصوصاً زنان را تسخير خواهد کرد؛ رسول مهرباني‌ها در اين‌باره مي‌فرمايند: «دوستت‌دارم مرد به همسرش هيچ‌گاه از قلب او بيرون نخواهد رفت.» (وسايل الشيعه، ج۱۴، ص۱۰.) يکي ديگر از راه‌هاي ابراز علاقه، نيکو خطاب‌کردن همسر است؛ همان توصيه عمومي اسلام (سوره حجرات، آيه11: يکديگر را با القاب زشت و ناپسند ياد نکنيد.) که در چارچوب خانواده نيز جريان خواهد يافت. رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم همسرانشان با نام‌هاي نيکو مي‌خواندند، به عنوان نمونه ايشان عايشه را حميرا (زن سرخ‌موي زيبا) خطاب مي‌کردند و از خديجه سلام‌الله‌عليها با احترام ياد مي‌کردند. اين القاب نشان‌گر علاقه پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به ايشان بود

 3-قدرداني از همسر سيره و سنت پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قدرداني و يادکرد نيکو از اطرافيان به‌ويژه همسرانشان است. ايشان در مورد حضرت خديجه سلام‌الله‌عليها فرمودند: «خديجه! ديگر کجا زني مثل خديجه پيدا مي‌شود؟ زماني‌که همه مردم مرا تکذيب کردند، او مرا تصديق مي‌کرد، او پشتيبان من در تبليغ دين خداوند بود. براي تبليغ دين خدا با بذل و بخشش اموال بسيارش مرا ياري کرد. خداوند درباره او به من فرمان داد تا اين خبر خوش را به خديجه بدهم که خداوند در بهشت براي او قصري از زمرد مهيا کرده است که در آن‌جا سر و صداي آزاردهنده و سختي رنج‌آوري وجود ندارد.» (بحار الانوار، ج۴۳، ص۱۳۱.) ايشان بارها و بارها در حمايت از يادکرد نيکوي ايشان فرمودند: «خديجه کسي بود که وقتي همه مردم به من کفر ورزيدند، او به من ايمان آورد، و روزي که همه تنهايم گذاشتند، او در کنارم بود، و زماني مرا تصديق کرد که همه مرا تکذيب مي‌کردند.» (بحار الانوار، ج16، ص8.) ايشان در هر حالي قدردان زحمات و محبت‌هاي همسرانشان بودند؛ به‌طوري‌که گفته شده: «پيامبر خدا در خانه که بود، از هر نوع غذايي که فراهم مي‌کردند، مي‌خورد و از هيچ غذايي بدگويي و مذمت نمي‌کرد.» (مکارم الاخلاق، ص 26.)

4. کمک به همسر سنت کمک به همسر و همراهي با او در خاندان عصمت، سنتي شناخته شده است؛ چنان‌چه در نقلي از اميرمؤمنان عليه‌السلام آمده است: «پيامبر وارد منزل ما شد؛ درحالي‌که فاطمه در کنار ديگ نشسته بود و من عدس پاک مي‌کردم. پيامبر خطاب به من فرمود: اي اباالحسن! از من بشنو و من به جز دستور پروردگار سخني به زبان نمي‌آورم! هر مردي که به زن خود در کارهاي خانه کمک نمايد، براي او به تعداد هر موي بدنش ثواب يک سال عبادت نوشته مي‌شود؛ عبادتي که روزهايش، روزه و شب‌هايش به عبادت پرداخته باشد.» (مسلم بن حجاج نيشابوري، الجامع الصحيح، ج۱، ص۸۷۵.) در روايت ديگري آمده است: «پيامبر لباس خود را مي‌دوخت، کفش خود را وصله مي‌زد و آن‌چه را که يک مرد بايد در مورد همسر خود انجام دهد، انجام مي‌داد.» (بحارالانوار، ج۱۰۴، ص۱۳۲.) ابن شهر آشوب آن‌چه پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در منزل خود انجام مي‌دادند را چنين نقل کرده است: «رسول خدا کفش خود را وصله مي‌زد، پوشاک خويش را مي‌دوخت، در منزل را شخصاً باز مي‌کرد، گوسفندان و شترها را مي‌دوشيد و به هنگام خسته‌شدن خادمش در دستاس‌کردن، به کمک او مي‌شتافت و آب وضوي شبش را خود تهيه مي‌کرد و در همه کارها به اهل خانه کمک مي‌کرد.» (ابن شهرآشوب، مناقب، ج1، ص146.) توصيه‌هاي مکرر و سنت اجرايي رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بر اين امر از اعتقاد ايشان سرچشمه مي‌گرفت؛ اعتقادي که بر مبناي آن: «کمک به همسر و انجام کارهاي خانه، صدقه و احسان در راه خداست.» (بحارالانوار، ج16، ص‌227.) ب- برازندگي 1. زيبايي نظافت و زينت و تميزي لباس و بدن، از عوامل زمينه‌ساز علاقه و به‌هم‌پيوستگي هرچه بيشتر همسران است. توصيه‌ها و تأکيدات پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در اين زمينه فراوان است. ايشان به يارانشان توصيه مي‌کردند: «مسواک بزنيد و آراسته و پاکيزه باشيد، پس به درستي که بني‌اسرائيل چنين نکردند و در نتيجه، زنان آن‌ها آلوده به زنا شدند.» (نهج الفصاحه، ص29، حديث71.) و البته عامل‌ترين به اين توصيه‌ها خود حضرت بودند؛ چنان‌چه امام صادق عليه‌السلام مي‌فرمايد: «رسول خدا روپوشي داشت که با گياهاني چون زعفران، رنگ شده بود و آن را براي خانواده‌اش به تن مي‌کرد.» (بحارالانوار، ج۱۶، ص۲۴۹.) 2. بوي خوش از توصيه ها و تأکيدات مدام پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم، توصيه ايشان به استفاده از عطر است؛ درباره سيره ايشان در اين رابطه روايات فراواني نقل شده است. رواياتي که نقل مي‌کند ايشان «عطريات را دوست داشت و از بوي بد، بدش مي آمد» (سنن النبي، ص ۱۰۰.) و آن‌که «مصرف پيامبر در استفاده از بوي خوش، بيشتر از هزينه او در غذا بود.» (سنن النبي، ص 99.) اين بدان معناست که ايشان زندگي‌شان زيبا بود و از هيچ زيبايي براي خود و خانواده و مردم دريغ نمي‌کردند. تمام آن‌چه گفته شد، تنها گوشه‌اي از آموزه‌هاي حيات پربرکت پيامبر اکرم صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در ارتباط با خانواده و همسران است.