مرحوم ميرزا اسماعيل دولابي مي فرمود: در هر آن که در ياد خدا هستيم در راهيم، حيف است انسان روي اينده حساب کند؛ چون هنوز نيامده است و الان موجود نيست. گذشته هم که گذشت و رد شد. در هر منزلي که هستيم بايد آن را قدر بدانيم و با خداي خود خوش باشيم. تلخ باشد يا شيرين يا ترش. چون مربي ما، خداي ما، ما را تربيت مي‌کند و مي‌سازد.

خدا سازنده است؛ «سنريهم اياتنا في الافاق و في انفسهم حتي يتبين لهم انه الحق»(1) شما را در آفاق مي‌گردانم و در آنچه در نفستان پيش مي‌آيد. خيالات خوب و بد مي‌آيد و همين طور اين افقها طلوع و غروب مي‌کند. اين قدر شما را مي‌گردانم تا حق ظاهر شود و حق را در قلب و ذات خود ببينيد. يعني مرا در قلب و ذات خود مشاهده کنيد.

مي‌فرمايد: تا نشانتان بدهم. اين خيلي لطافت دارد. ديده‌ايد که مي‌گويند: باور نمي‌کني؟ ببين چه جوري نشانت مي‌دهم. خداي مهربان مي‌گويد: خودم نشانتان بدهم. مدتي هم براي آن ذکر نکرده است. يعني تو آماده باش من خودم نشانت مي‌دهم. افقها را نشانت مي‌دهم،‌ آياتي که در آفاق هست؛ ستاره و خورشيد را، مومنين و چيزهاي خوب دارم که نشانت بدهم. در نفسها هم نشانت مي‌دهم. يعني در نفس خودت. «حتي يتبين لهم انه الحق»؛ تا ببيني در خودت حق، فرمان فرماست خودم را در خودت نشانت مي‌دهم يا خودت را در خودم نشانت مي‌دهم. اين جا به کلام نمي‌آيد. خودتان درک کنيد که چه مي‌گويم. به بيان نمي‌توانيد بياوريد. بيان عاجز است، اما درک عاجز نيست. مي‌فهمي چه مي‌گويم. فرق بين درک و فهم خيلي زياد است. مثلا شيريني قند را چگونه مي‌توان فهماند؟ هرچه بگوييم نمي‌شود. ولي يک وقت است که قند را مي خوريم و درک مي‌کنيم شيريني چيست. تا نخوريد نمي‌توانيد معناي شيريني را درک کنيد. اگر چند سال هم مي‌خواستي شيريني قند را وصف کني فايده‌اي نداشت، ولي به محض خوردن ملتفت مي‌شوي که شيريني چيست. اين جا مي‌گويي درک کردم. ان شاء الله شيريني ولايت، شيريني محبت، شيريني صدق را هم چشيده‌ايد. بنده اگر هزار سال زنده باشم و درباره صدق و ولايت و محبت و يگانگي که در سر و نهان خودتان درکش کرده‌ايد صحبت کنم، نمي‌توانم آن را توصيف کنم. درک انسان رشد مي کند. درک بالاتر از مشاهده است. مشاهده يعني رويت به چشم. با رفتن مشاهده تمام مي‌شود، ولي آنچه درک مي‌شود دائمي است. مشاهده گاهي هست و گاهي نيست.

1-سوره فصلت، آيه 53. کتاب طوبي محبت – ص 76 مجالس حاج محمد اسماعيل دولابي