چرايي ناميدنِ اميرالمومنين علي (ع) به قَسيم الجنة وَ النار

در اين باره آمده است که روزي مأمون از امام رضا (ع) درباره اين که چرا اميرالمؤمنين علي (ع) به «قسيم الجنة و النار» (قسمت کننده بهشت و دوزخ) ناميده شده پرسش کرد. پس حضرت در پاسخ او فرمودند: آيا نديده‌اي که پدرت از پدرانش از عبدالله بن عباس نقل کرده که گفته است از پيامبر خدا (ص) شنيدم که مي‌گفت: «حُبُّ عَلِيٍّ إِيمَانٌ وَ بُغْضُهُ کفر؛ دوستي علي (ع) ايمان و دشمني او کفر است».

مأمون گفت: آري. حضرت فرمودند: بنابراين اگر تقسيم بهشت و دوزخ بر اساس دوستي و دشمني با وي باشد، او قسمت کننده بهشت و دوزخ است. مأمون گفت: اي ابوالحسن! خداوند مرا پس از تو زنده نگذارد، گواهي مي‌دهم که تو وارث علم پيامبر خدايي. اباصلت هروي گفته است: هنگامي که امام رضا (ع) به منزل خويش بازگشت نزد او رفتم و عرض کردم: اي فرزند پيامبر خدا چه پاسخ نيکويي به مامون دادي.

پس حضرت فرمودند: اي اباصلت من به طريقه خودش با او سخن گفتم، همانا من از پدرم شنيدم که او از پدرانش از علي (ع) نقل مي‌کرد که فرموده است: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلي الله عليه و آله يَا عَلِيُّ أَنْتَ قَسِيمُ الْجَنَّةِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ تَقُولُ لِلنَّارِ هَذَا لِي وَ هَذَا لَک؛ پيامبر خدا فرمود: اي علي تو در روز رستاخيز قسمت کننده بهشتي، به دوزخ مي‌گويي اين (شخص) از آنِ من و اين (شخص) از آنِ تو.

شايد مأمون از نظر فکري نتوانسته بود بپذيرد که اميرالمؤمنين علي (ع) بي‌واسطه قسمت کننده بهشت و دوزخ باشد، چنان که اسلوب سؤال او از امام رضا (ع) حکايت از همين داردو از اين رو به حضرت عرض مي‌کند: اي ابوالحسن! مرا آگاه کن که جدت اميرالمؤمنين، چگونه قسمت کننده بهشت و دوزخ است و معناي اين چيست، من در اين باره زياد انديشيده‌ام. پاسخ امام رضا (ع) به مأمون حقيقت واقعي بوده و با آنچه براي اباصلت بيان فرموده مبني بر اين که تقسيم به صورت مباشر و مستقيم خواهد بود و تنها معنوي نيست، منافات ندارد.

همچنان که امام رضا (ع) در پاسخ خود به مأمون تصريح نفرموده است که اين تقسيم به صورت غير مباشر خواهد بود، زيرا پاسخ آن حضرت به مأمون منحصر به بيان علت اتصاف اميرالمؤمنين علي (ع) به اين صفت است. علاوه بر اين صفت تقسيم کنندگي بهشت از سوي اميرالمومنين علي (ع) در روايات شيعه به کررات ذکر شده است، چنانکه از مفضل بن عمر نقل شده است که گفت به امام صادق (ع)، عرض کردم به چه علت اميرالمومنين علي (ع)، «قسيم الجنة و النار» گفته شده است؟

حضرت فرمودند: به دليل اين که دوستي با حضرت، ايمان و دشمني با ايشان، کفر است. همانا بهشت براي اهل ايمان آفريده شده است و جهنم براي اهل کفر خلق شده است. بنابر اين حضرت علي (ع) به اين علت قسيم الجنة و النار است. پس در بهشت وارد نمي شود؛ مگر اهل محبت و دوستي با او و وارد آتش و جهنم نمي شود مگر اهل دشمني با علي (ع).

منابع: 1-شيخ صدوق، علل الشرايع، ج1: 162. 2-شيخ صدوق، عيون اخبار الرضا، ج1: 30. 3-فضل الله محمدجواد، تحليلي از زندگاني امام رضا (ع): 258.