حضرت معصومه(س) در 23 ربيع الاول سال 201 هجري وارد ايران و شهر قم شدند، کارشناسان مرکز ملي پاسخگويي به سوالات ديني، به اين پرسش‌ که « علت سفر حضرت معصومه(س) به ايران و شهر قم چه بوده است؟» پاسخ داده‌اند. در پاسخ کارشناسان اين مرکز که آن را در اختيار رسانه‌ها قرار داده، آمده است: «حضرت معصومه سلام الله عليها يکي از بانوان بافضيلت و باشخصيت خاندان اهل بيت عليهم السلام مي‌باشد محل تولد و رشد حضرت معصومه سلام الله عليها خانداني بود که او را با دريايي از علم و معرفت روبه‌رو ساخت. ولي بيش از 10 بهار از عمر شريفش نگذشته بود که پدر بزرگوارش با زهر جفا در زندان هارون به شهادت رسيد و دريايي از غم و اندوه بر قلب شريفش فرو ريخت که در اين ايام غم و تنهايي، تنها مايه تسلي او برادرش امام رضا عليه السّلام بود که ناگهان «مأمون» وجود اقدس امام هشتم را از کانون خانواده جدا نمود و به اجبار به خراسان جلب کرد و به اقامت اجباري در خراسان وادار نمود. حضرت معصومه سلام الله عليها که بعد از پدرش تنها اميدش يعني برادرش را از خود دور مي‌ديد بسيار آزرده خاطر و افسرده بود و نمي‌توانست دوري برادرش را تحمل کند تا اينکه بعد از يک سال به سوي ايران حرکت کرده اما اينکه علت سفر آن حضرت به ايران چه بوده دقيقاً مشخص نيست اما طبق اقوال و گزارشات موجود تاريخي علت سفر به ايران را اينگونه مي‌توان بيان کرد.

1 . طبق برخي از گزارشات علت سفر حضرت معصومه سلام الله عليها به ايران جهت ديدار با برادر خودش بوده چون همانطور که اشاره شد حضرت معصومه بعد از شهادت پدر بزرگوارش علاقه و محبت و وابستگي خاصي به برادر خودش امام رضا عليه السّلام داشت و از محضر علمي و معنوي آن حضرت سود مي‌برد حال که امام و برادرش را از خود دور مي‌ديد نمي‌توانست اين دوري را تحمل بکند از اين رو تصميم گرفت براي زيارت برادرش از مدينه به مقصد خراسان حرکت بکند و در سال 201 هجري وارد ايران گرديد.1 2 .

طبق نقل ديگر امام رضا عليه السّلام بعد از ورودش به خراسان نامه‌اي خطاب به خواهر گرامي‌اش فاطمه معصومه مرقوم فرمود و آن را توسط يکي از غلامانش به مدينه منوره ارسال فرمود. امام به غلامش دستور داد که در هيچ منزلي توقف نکند تا در اندک زمان ممکن آن نوشته را به مدينه برساند. و حضرت معصومه به مجرد رسيدن نامه برادرش خود را آماده سفر نمود.

   2-البته جريان اين نامه در کتاب‌هاي دست اول و قديمي نيست. برخي محققين از لابلاي مطالب کتاب‌هاي گذشته وجود چنين نامه‌اي را اثبات مي‌کنند.3 از اين دو نقل استفاده مي‌شود که حضرت معصومه سلام الله عليها به خاطر وابستگي که به برادر بزرگوار خود داشته و اوضاع مساعد برادرش در خراسان آن حضرت را بر آن داشت تا به حضور برادر خود در خراسان برسد. لذا محقق بزرگوار آقاي جعفريان مي‌نويسد: پس از آمدن علي بن موسي عليه السّلام به ايران گروه‌هايي از «سادات» راهي ايران شدند. تسامح مأمون در مقابل سخت‌گيري پدرش نسبت به سادات، در رشد و سربلندي علويان، تأثير بسزايي داشت و آمدن حضرت معصومه سلام الله عليها به ايران از جمله مهاجرت‌هايي بوده که در رابطه با آمدن امام رضا عليه السّلام به ايران صورت گرفته است.4 مرعشي هم در اين باره مي‌نويسد: سادات از آوازه ولايت امام رضا عليه السّلام و پناهي که مأمون به آن حضرت داده بود،‌ روي به طرف ايران نهادند و مجموع برادران و بنواعمام که به بيش از 20 نفر مي‌رسيد به ايران آمده و در قم مورد تکريم واقع شدند.5 دلايل تاريخي سفر حضرت فاطمه معصومه سلام الله عليها و ساير امام‌زادگان و همراهان از روي غفلت نبوده است. بنا به دلايل تاريخي اين سفر با علم و آگاهي از اوضاع صورت گرفته است. اين دلايل عبارتند از: 1 . در کتاب کريمه اهل بيت عليهم السّلام سخن از نامه امام رضا عليه السلام به حضرت فاطمه معصومه سلام الله عليها است که امام عليه السلام خواستار سفر خواهرش شده است. نويسنده کتاب که سند اين نامه را از کتاب «من لايحضره الفقيه» نقل مي‌کند آورده است که حضرت امام رضا عليه السلام به يکي از غلامانشان دستور دادند که نوشته‌اي را به خدمت حضرت فاطمه معصومه سلام الله عليها برسانند و حضرت به مجرد رسيدن نامه آماده سفر شدند.6 2 . سياست مأمون که خليفه مسلمين بود ابتدا جلب نظر علويان به سوي خود بود و سياست خوبي با علويان داشته ولي بعداً اين سياست تبديل به شکنجه و آزار و اذيت علويان گشت. شايد به همان خاطر حضرت فاطمه معصومه سلام الله عليها و ساير امام‌زادگان دست به سفر زدند. «مأمون بعد از شهادت امام رضا عليه السلام به سال 202 قمري طي نامه‌اي به بني عباس و موالي آنها در بغداد، از آنها استمالت نمود و پايان سياست گرايش به علويان را اعلام کرد. و سياست سابق دولت عباسي در قتل عام شيعيان و سرکوب طالبيان را به رويه‌ي ثابت خود قرار داد.»7 3 . اکثر منابع علت سفر حضرت معصومه سلام الله عليها را زيارت برادرش ذکر کردند. در هيچ يک از منابع در مورد غفلت آن بانو حرفي نزدند. از منابع مهم مي‌توان به کتب ذيل اشاره کرد: کتاب «تاريخ قم»، نوشته حسن بن محمد بن حسن،8 کتاب «حياة الست» «تأليف مهدي منصوري»،9 «رياحين الشريعة» تأليف ذبيح الله محلاتي،10 «منتهي الآمال»، تأليف شيخ عباس قمي11 و …

4. مسيرهايي که حضرت معصومه سلام الله عليها جهت سفر انتخاب کردند آن مسيرهايي بود که امام رضا عليه السلام از آنها ممنوع شده بودند. اين يعني دقت و آگاهي و يعني اينکه ايشان مي‌خواستند هدف از سفر برادرشان را تبليغ و تبيين کنند و فرهنگ ناب و اصيل اسلامي را بيان کنند. مأمون امام عليه السلام را از مسيرهايي که شيعه‌نشين بودند مانع شد تا مبادا شورش و طغيان عليه حکومت و دولت صورت گيرد حضرت فاطمه معصومه سلام الله عليها با دقت و زيرکي خاص از اين مسيرهاي ممنوع شده سفر کردند تا توطئه مأمون را خنثي کنند و همچنين ورود فاطمه معصومه سلام الله عليها به قم که مرکز تجمع مخالفان دولت عباسي بود دليل بر انتخاب و اراده آن حضرت در اين سفر است.12

 5 . يک مطلب مهم که بالاتر و مهمتر از همه موارد ياد شده است، فشار و اختناق حاکم بر عراق بود که منجر به هجرت امامزادگان و همراهان و حتي حضرت فاطمه معصومه سلام الله عليها از مدينه به سوي ايران گرديده است: «در دوران خلفاي اموي و عباسي، يکي از جريان‌هاي معارض و ستيزه‌گر با ايشان، علويان بودند. در دوره حکومت ظالمانه حجاج بن يوسف (75 95 ه ) بر عراق، علويان در معرض آماج حملات وي قرار گرفتند. اين امر موجب گرديد تا علويان به منظور پناه‌جويي متوجه سرزمين‌هاي شرق قلمرو خلافت گردند. علويان که به عنوان جريان معارض، مورد ضرب و شتم و تعقيب عمال خلفا قرار مي‌گرفتند، در جستجوي پناهگاه، مناسب‌ترين منطقه را در ايران، مناطق هموار جنوب، سلسله کوه‌هاي البرز، يعني شهرهايي چون قزوين، ري، قم، ساوه و آوه تشخيص دادند. اين نواحي بيشتر بدين علت مورد توجه بود که در مواقع خطر، دستيابي به مناطق کوهستاني مشرف به اين شهرها به سهولت امکان‌پذير مي‌گشت. بعد از اين (قيام يحيي بن عبدالله) نيز مهاجرت علويان ادامه يافت و به هنگام طرح مسأله ولايتعهدي حضرت رضا عليه السلام شماري از علويان به همراه آن حضرت به خراسان آمدند. وقتي آوازه اين حرکت در جهان اسلام پيچيد، علويان ديگري از نقاط مختلف، بويژه مدينه، عازم خراسان گشتند. حضرت رضا عليه السلام 21 برادر داشت که همه آنها به همراهي بني اعمام خود از سادات حسيني و حسني به سوي خراسان حرکت کردند. آنان وقتي به نواحي ري رسيدند، بر خبر شهادت آن حضرت وقوف يافتند و مورد تهديد و تعقيب مأموران قرار گرفتند. برخي از اين سادات در همين نواحي به شهادت رسيدند، ولي اکثر آنها به کوه‌هاي طبرستان پناه برده، در آن ديار سکونت گزيدند. عده‌اي از علويان نيز که به همراه برادر حضرت رضا عليه السلام مشهور به «سيد جمال‌الدين اشرف» تا شهر قم آمده بودند، به محض وصول خبر شهادت آن حضرت، از راه قزوين به ديلمان پناه بردند… مهاجرت علويان در دوره‌هاي بعد نيز ادامه يافت…»13 نتيجه‌گيري: با دلايل تاريخي که گفته شد، مشخص مي‌شود حضرت معصومه سلام الله عليها و ساير امام‌زادگان و همراهان از روي غفلت دست به سفر به سوي ايران نمي‌زدند، نامه‌ امام رضا (ع)، سياست مأمون، ديدار امام رضا (ع)، تبليغ امامت و مذهب تشيع، انتخاب مسير و از همه مهمتر جوّ اختناق و فشار حاکم بر عراق از جمله دلايل تاريخي است که حضرت معصومه (س) براي ديدن برادرش به سمت ايران حرکت کرد و در اين راه از تبليغ امامت و مذهب تشيع فرو گذار نکرد.14 لذا با توجه به اين توضيحات، مي توان گفت که دو عامل مهم باعث شد حضرت معصومه (س) به ايران سفر کنند:

. 1علاقه بسيار شديد بين امام رضا عليه السّلام و حضرت معصومه سلام الله عليها که فوق العاده زياد بود و حضرت معصومه (س) از جهات گوناگوني وابستگي خاصي به برادرش داشت. 2. موقعيت عالي امام رضا عليه السّلام در دستگاه خلافت مأمون که فرصتي بود براي فرزندان پيامبر صلي الله عليه و آله و سادات براي تبليغ تشيع که از هر سو به طرف ايران مهاجرت کردند و مورد محبت مردم قرار گرفتند.