نقش روزه در ساختار شخصیت فردی انسان:

روزه در ساختار شخصیت فرد مومن نقش بسیار مهمی داشته، وانسان را بعنوان یک فرد مومن در دو بخش مادی و معنوی آن تربیت میکند:

الف دربخش معنوی:

هر مومن یکتاپرست را لازم است که برای ارتقای سطح معنویت خویش همیشه سعی وتلاش ورزد، زیرا اساس دین مقدس اسلام بر معنویت گذاشته شده است، و یک مومن حقیقی تمامی زندگی خویش را بر معیارهای معنوی آراسته میسازد. الله (جل جلاله) برای رشد سطح معنوی مومنان راه های زیادی را بیان داشته است، تا انسان مومن علاوه بر جنبه ی مادی وجود خویش و استفاده از مادیات در بخش معنویات نیز پیشگام باشد، روزه ی ماه مبارک رمضان یکی از راه های رشد معنویت مومنان میباشد، و این امر را در نقاط ذیل می توان بیان داشت:

۱ -حاصل نمودن تقوا:

یکی از مهمترین اثر روزه، متقی ساختن بندگان بیان شده است «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» (بقره/ ۱۸۳) «ای مومنان روزه بر شما فرض شده است، چنانچه بر امت های قبل از شما فرض شده بود، شاید که شما تقوا حاصل نمایید.»

در ماه مبارک رمضان انسان مومن بسیاری از اموری را که برایش حلال بوده است، ترک مینماید؟، خوردنی های حلال، نوشیدنی های حلال، ارتباطات جنسی با همسران که برایشان همه حلال بود، فقط بخاطر رضایت الله جل جلاله ترک می گردد، به این صورت، این انسان مومن صاحب تقوا میگردد، این تقوا در ماه رمضان به مثابه?ی یک درس عملی تربیت تقوا است که آثار آن در یازده ماه دیگر در وجود انسان روزه دار باقیمانده، و بعد ازینکه این انسان مومن به تقوا عادت نموده، ماههای بعد از رمضان را نیز با تقوا سپری می نماید.

اصلا انسان روزه دار مطابق احکام الهی و ارشادات نبوی (صلی الله علیه وآله و سلم) سعی و تلاش می ورزد که تمامی احکام الهی را بصورت کامل انجام دهد از تمامی اموری که الله (جل جلاله) او را منع نموده است اجتناب ورزد و حتی کسانیکه قبل از رمضان به یک سلسله از گناهان مبتلا بودند نمی توانند که در این ماه گناهان خویش را دوام دهند زیرا با ارتکاب هرگناهی روزه ی وی به فساد کشانده میشود او مجبور است که عادات قبلی را ترک نموده، مجالس فسق وفساد را به مجالس عبادت مبدل سازد، بسیاری از اماکن فساد در این ماه بسته می گردد، کسی که حقیقتا از اعمال زشت قبلی خویش پشیمان باشد میتواند در خلال این یک ماه کاملا خود را به نیکی ها عادت دهد و با استفاده از این ماه مبارک خود را متقی می سازد.

۲-تربیت روحی:

در جامعه ی امروزی بزرگترین مشکل مردم، ضعف در بخش روحی ومعنوی آنهاست، این ضعف معنویت سبب بسیاری از بدبختی ها میگردد، و بالاخره انسان را به یک حیوان درنده مبدل می کند که یک انسان، انسان دیگری را شکار میکند، به قتل میرساند، از وجود و سرمایه اش استفاده میکند، وفقط در باره ی خود فکر میکند، روزه ی ماه مبارک رمضان، روح انسان را تقویت کرده و در وجود انسان روحانیت ومعنویت زنده میگرداند، انسان مومن ارتباط قوی با خالق حاصل نموده، این قوت روحانی وی سبب میشود، که به فکر فقراء بیافتد و با آنان کمک کند، بخاطر آشتی با کسانیکه با ایشان مخالفت داشته فکر میکند، به فکر دیگران می افتد، از خوردن حرام اجتناب می ورزد، و با این همه ارتباطات قوی که با خالق و سایر مخلوقات پیدا می کند، برای این انسان مومن یک نوع راحت معنوی پیدا میشود، که همه ی روان شناسان جهان در مورد همین آرامش روحی سرگردان میباشند.

۳-تربیت اخلاقی:

یکی از بالاترین مراتب اخلاق ارتقای سطح اخلاق به عالیترین مقام آن یعنی اخلاق اسلامی است؛ اخلاق اسلامی همان اخلاقی را گویند که مطابقت با احکام و ارشادات اسلامی داشته باشد. اگرچه هر فرد مومن در ارتقای سطح اخلاقی خویش همیشه سعی و تلاش ورزیده و از ارشادات اسلامی برای این هدف استفاده می کند، ولی کسانیکه خود را آراسته به %۱۰۰ اخلاق اسلامی میسازند، مراحل اخلاقی را نیز مد نظر داشته و سعی میورزند که به همان مرحله ی عالی آن، خود را نایل سازند. ماه مبارک رمضان یکی از راه هایی است که برای رسیدن به این مرحله، انسان مومن را آماده میسازد.

 

۴-تربیت نفس و ارتقای آن به نفس مطمئنه:

روزه ی ماه مبارک رمضان یک سیستم تربیتی برای تربیت نفس انسان می باشد، درحقیقت نفس انسان با ارتباط داشتن با محیط فاسد و دوستان گمراه و سایر خواهشات به نفس (اماره بالسوء) تبدیل میشود، این نفس همیشه انسان را به بدی ها سوق داده، او را از حقیقت عبادات دور میسازد، ولی انسان مومن کوشش میکند، که این سیستم منفی خویش را با عبادت های پی در پی از حالت علاقمندی به گناه به نفس0 (لوامه) مبدل سازد، نفس لوامه نفسی است که زمانی انسان گناهی میکند نفسش او را از داخل ملامت مینماید و به او میگوید که در اشتباه است، به این معنا که وجدانش را زنده ساخته، درهنگام ارتکاب و یا نزدیک شدن به گناه احساس ملامت وشرم می نماید. انسان مومن باز هم با عبادات بیشتر، کوشش می کند، تا نفس خود را به مراحل عالی رسانده، او را به نفس (مطمئنه) برساند، نفس مطمئنه نفسی است که با درک حقیقت های زندگی و ارتباط قوی با خالق یکتا کاملا مطمئنانه زندگی می کند، او می داند که اکنون ذات بزرگی با وی است درتمامی مشکلات او را یاری میرساند، واین ارتباط قوی با خالق جهان اطمینانی را نصیب وی میکند که بسیاری از انسانهای بی دین با ملیون ها رفاهیت مالی حاصل نمیتوانند.

 أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّهُ (۲۷) ارْجِعِی إِلَى رَبِّکِ رَاضِیَهً مَّرْضِیَّهً (۲۸) فَادْخُلِی فِی عِبَادِی (۲۹) وَادْخُلِی جَنَّتِی»: «ای نفس مطمئنه! بسوی پروردگارت برگرد در حالیکه تو از پروردگارت راضی هستی و او نیز از تو راضی است، در صف بنده?هایم داخل شو و به جنتم داخل شو.»

۵ -ارتقای ایمان به در جه ی ۱۰۰ %:

در ماه مبارک رمضان قوت ایمان اوج می گیرد، رمضان برای هرکسی ثابت می کند که او چقدر خدا شناس است، زیرا در لحظات روز انسان در مقابل یخچال پر از میوه، غذا، آب و غیره خوردنی ها ونوشیدنی?ها قرار می گیرد در حالی که هیچکس با وی نیست، او میتواند هرچیزی خواسته باشد، بخورد ولی این انسان به این عقیده است که در اینجا مراقبی وجود دارد، که ذات الله جل جلاله است که مرا مراقبت می کند، او با وجود تنهایی بازهم الله (جل جلاله) را مراقب خود دانسته از خوردن و نوشیدن اجتناب می کند.

قوی ترین ایمان همین است که انسان مراقب خود را الله جل جلاله دانسته در هنگام مقابل شدن با گناهان و اشتباهات او را بیاد آورده، از آن گناه اجتناب ورزد. الله (جل جلاله) میفرماید: «إِنَّ اللهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقِیباً»( نساء، ۱): «همانا الله تعالی مراقب شماست.» این قوت ایمان برای هر روزه دار، پدید می آید به همین دلیل است که الله جل جلاله فرموده است که (الصِّیَامُ لِی وَأَنَا أَجْزِی بِهِ) (بخاری ۱۷۶۱)» روزه برای من است، ومن آنرا پاداش میدهم.»

۶ -آمادگی برای مبارزه با خواهشات:

ماه مبارک رمضان به انسان قدرت می بخشد تا علیه خواهشات نفسانی و شهوانی خویش آماده ی مبارزه گردد. حضرت علقمه (رضی الله عنه) میفرماید: که قَالَ لَنَا النَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ «یَا مَعْشَرَ الشَّبَابِ مَنْ اسْتَطَاعَ مِنْکُمْ الْبَاءَهَ فَلْیَتَزَوَّجْ وَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَعَلَیْهِ بِالصَّوْمِ فَإِنَّهُ لَهُ وِجَاءٌ»: «نبی کریم (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: هرکسی از شما که توانایی داشته باشد، ازدواج نماید، و هرکسی که نمیتواند بروی لازم است که روزه بگیرد، زیرا روزه برای وی وقایه است.» (بخاری۴۶۷۷)

با روزه گرفتن برای انسان تقوا حاصل میگردد، و تقوا یگانه راهی است برای مبارزه با خواهشات نفسانی. منظور از این حدیث پیغمبر (صلی الله علیه وآله وسلم) همان روزه ی نفلی است که برای جوانانی که توانایی ازدواج و نفقه را نداشته باشند، لازم است تا روزه بگیرند که از ارتکاب گناهان شان وقایه شود، ولی روزه ی ماه مبارک رمضان نیز درسی برای حاکمیت انسان بر نفس وی میباشد. زیرا رمضان وی را تربیت میکند که در این ماه که از امور حلال صرف نظر نموده است، در باقیمانده ی ماهها میتواند از امور حلال استفاده کند.

۷ -مهذب نمودن برای کادر سازی:

در درس های جهان بینی اسلامی خواندیم که انسان مومن توسط عبادت ها تهذیب میگردد تا مانند پارچه هایی گردد که برای ساختن یک جامعه ی مکمل اسلامی آماده باشد، روز ه ماه مبارک رمضان در تهذیب انسانها برای کادر سازی بی نهایت مهم و ارزشمند بوده، و هرگاه کسی روزه ی ماه مبارک رمضان را با همان شرایط حقیقی آن بگیرد، از وی یک کادر با ایمانی ساخته میشود که برای خدمت رسانی به جامعه ی انسانی هر لحظه آماده ی خدمت می باشد. ب: در بخش جسمی: دکتران و اطبای مسلمان برای منافع مادی رمضان درصحت وجسم انسان بحث های بسیار جالبی دارند. که بهترست در این زمینه با دکترهای مسلمانی که در این زمینه تحقیقاتی داشته اند صحبت گردد.

نقش رمضان در ساختار جامعه: روزه ی ماه مبارک رمضان نقش اساسی در ساختار جامعه ی انسانی داشته که این نقش ها را میتوان در نکات ذیل مورد مطالعه قرار داد:

۱ –دربخش اجتماعی

الف: در عصر امروزی افراد زیادی وجود دارند که لاف از حقوق انسان و حقوق بشر میزنند ولی در هنگام ضرورت گام های عملی آنان با وجود توانایی های بیشتر بسیار ضعیف می باشد، علت اساسی همین است که انسان نمی تواند دردی را احساس نماید که خودش به آن مبتلا نشده باشد، وقتی برای انسانی که در زندگی خویش هیچگاه گرسنگی را نچشیده باشد، و یا هیچ روزی تشنه نشده باشد، چگونه میتواند احساس کند که کسانیکه در اثر خشکسالی ها وجنگ ها هفته ها غذا نمی یابند وماهها از تشنگی رنج میبرند.

بله روزه ی ماه مبارک رمضان این احساس را در و جود انسان زنده میکند.

ب: مشکل دیگری که جامعه ی امروزی از آن خسته شده است مشکل جنگهای خانمان سوزی است که حتی تکنولوژی پیشرفته را به عوض منفعت بشر، به ضرر آنها استعمال میگردد، روزه ی رمضان انسان را به بزرگترین مرحله ی اخلاق انسانی تربیت میکند و حس انسان دوستی را در وجود انسان زنده می کند و به او می فهماند که جنگهای بی هدف و دشنام دادن دیگران شایسته ی یک انسان مومن نیست، وحتی اگر کسی او را دشنام داده و به جنگ و بداخلاقی دعوت کند به او می گوید که من روزه دار هستم و این شخصیت سازی در رمضان تمرینی است برای ماه های بعدی.

۲ -دربخش سیاسی:

ماه مبارک رمضان مسلمانان را تقویت ایمانی داده و آنانرا برای خدمت گذاری بیشتر و تطبیق کامل دین مقدس اسلام وادار می سازد، هرگاه مسلمانان جهاد با نفس را تمرین کنند و بر نفس خود غالب شوند جهاد با دشمنان دین و وطن خویش را نیز میتوانند بصورت عالی به پیش ببرند، تاریخ اسلام و بخصوص عصرنبوت بهترین نمونه ی این حقیقت است، بزرگترین حادثات سیاسی و نظامی عصرنبوت در ماه مبارک رمضان صورت گرفته است، غزوه ی بدر که آنرا الله (جل جلاله) بنام یوم الفرقان (روز جدایی بین حق و باطل) دانسته و بزرگترین پیروزی برای مسلمانان بود و توانست نخستین پایه ی حکومت اسلامی را درمقابل تجاوز گران مستحکم سازد، درهمین ماه مبارک رمضان صورت گرفت. فتح مکه که بزرگترین پیروزی درسطح شبه جزیره ی عربستان و راهی بسوی انتقال اسلام به جهانیان شد درماه مبارک رمضان صورت گرفت.

همین قوت ایمانی قوی مومنان در ماه مبارک رمضان بود که آنانرا به چنین پیروزی ها رساند، وحکومت اسلامی و مدنیت اسلامی تا زمانی که در یک کشوری پایه های معنویت آنان ضعیف باشد نمی تواند بنا نهاده شود.

۳ –دربخش اقتصادی:

ماه مبارک رمضان اسلوبی را برای اقتصاد وعدم اسراف در زندگی مسلمانان تعلیم می دهد، هرگاه مسلمانان روزه ماه مبارک رمضان را مطابق احکام الهی به همان کیفیت واصلیتی که پیامبر (صلی الله علیه وآله و سلم) روزه می گرفت انجام دهند، بهترین فرصتی برای تربیت نفس به اقتصاد متوسط ومیانه میباشد. وهرگاه با انجام این عمل در اموال خویش حقی برای فقرا ومساکین قایل شوند، وبرای کمک رسانی به آنان موسساتی را ایجاد نمایند و زمینه ی کار را برای آنان مساعد سازند در حقیقت بساط فقر از جامعه ی اسلامی کاملا برداشته میشود.

ولی متاسفانه در عصر امروزی به عوض اینکه مصارف خانواده در ماه مبارک رمضان نصف گردد، بلکه بر اساس تسلیمی که در مقابل خواهشات نفسانی وانتقال عبادت ها به عادات، مصارف خانواده ها چندین برابر می شود و به عوض اینکه رمضان ماه بیداری و مبارزه باشد چنانچه فتح مکه و غزوه ی بدر درهمین ماه صورت گرفته، ماه رمضان به ماه خواب و استراحت و بیکاری مبدل گردیده است.

۴ –دربخش فرهنگی:

ماه مبارک رمضان مسلمانان را از پیروی فرهنگ های شیطانی و جاهلیت به پیروی از فرهنگ اسلامی می کشاند، ارتباط مومنان را با الله (جل جلاله) بیشتر وقویتر ساخته، و محبت آنان نسبت به پروردگار مهربان بیشتر میشود، پیروی از فرهنگ های جاهلیت بر اساس محبت به این فرهنگ ها صورت می گیرد، و وقتی قلب انسان به محبت الهی تمایل بیشتر حاصل نماید به همان اندازه تطبیق فرهنگ ایمانی در داخل و خارج وجود انسان قویتر میگردد.

منبع : تذکره