در روايات بسياري از ائمه معصومين (ع) در خصوص نهي از اعتماد به غير خداوند و بي­اعتمادي به او و علل و ثمرات آن، مطالب ارزشمندي بيان گرديده و نيز اشاره شده است که اعتقاد به خداوند در واپسين لحظات عمر و از روي اضطرار هيچ گاه مثمر ثمر نخواهد بود چنانچه در اين باره روايت گرديده که ابراهيم بن محمد همداني نقل کرده است: به ابي‌الحسن الرضا (ع) عرض کردم: به چه سبب خداوند فرعون را که به او ايمان آورده و به يگانگي او اعتراف کرده بود غرق کرد؟ حضرت فرمودند: به سبب اين که فرعون زماني که عذاب الهي را مشاهده کرد ايمان آورد، ايمان در هنگامي که عذاب خدا فرا مي‌رسد پذيرفته نيست و اين حکم خداست که در گذشته و حال جاري است، چنان که در قرآن فرموده است: فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا قالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَ کَفَرْنا بِما کُنَّا بِهِ مُشْرِکينَ، فَلَمْ يَکُ يَنْفَعُهُمْ إيمانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا؛ آن گاه که عذاب ما را ديدند گفتند ما به خداوند يکتا ايمان آورديم و به آنچه شريک خدا گرفتيم کافر شديم، اما ايمان آنها پس از ديدن عذاب ما به آنها سودي نبخشيد.

همچنين خداوند فرموده است: يَوْمَ يَأْتي بَعْضُ آياتِ رَبِّکَ لا يَنْفَعُ نَفْساً إيمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ في إيمانِها خَيْراً؛ روزي که برخي نشانه‌هاي عذاب پروردگارت فرا رسد، در آن روز هيچ کس را ايمان سود نبخشد اگر پيش از اين ايمان نياورده و در ايمان خود کسب خير و سعادت نکرده باشد.

پس فرعون اين چنين بود و هنگامي که خود را دستخوش غرق و نابودي ديد گفت: آمَنْتُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ الَّذي آمَنَتْ بِهِ بَنُوا إِسْرائيلَ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمينَ؛ اينک من ايمان آوردم که هيچ خدايي جز آن که بني‌اسرائيل بدو ايمان آوردند وجود ندارد و من هم تسليم فرمان او هستم. از اين رو به او گفته شد: آلْآنَ وَ قَدْ عَصَيْتَ قَبْلُ وَ کُنْتَ مِنَ الْمُفْسِدينَ، فَالْيَوْمَ نُنَجِّيکَ بِبَدَنِکَ لِتَکُونَ لِمَنْ خَلْفَکَ آيَةً؛ به او خطاب شدحالا؟! دير است. تو پيش از اين نافرماني کردي و از تبهکاران بودي امروز پيکر بي‌جان تو را مي‌رهانيم تا براي آيندگان عبرتي باشد. اين حديث براي کسي که بخواهد پند و عبرت گيرد عبرت و موعظه است، زيرا ايمان به خدا و بازگشت به او در هنگامي که درهاي نجات بر روي انسان بسته شده و نوميدي بر دل او سايه افکنده ايمان نيست، بلکه ايمان اعتقاد به خدا و تسليم در برابر اراده او در هر دو حالت اميد و نوميدي است.

منابع: 1-قرآن کريم، سوره رعد: آيه 28؛ سوره انعام: آيه 158؛ سوره يونس: آيه 90-91.

2-فضل الله محمدجواد، تحليلي از زندگاني امام رضا (ع): 260.